کشت علمی قهوه: زیست‌شناسی، اقلیم، روش‌های کشاورزی و توسعه جهانی
کشت قهوه یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کشاورزی در کشورهای تولیدکننده قهوه است که به‌ویژه در مناطق استوایی و با شرایط اقلیمی خاص انجام می‌شود. این مقاله به بررسی فرآیندهای مختلف کشت قهوه از جمله تاریخچه کشت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی، روش‌های تکثیر، تکنیک‌های کاشت، مدیریت تغذیه، کوددهی و سلامت گیاه پرداخته است. همچنین، اهمیت انتخاب نهال سالم و مناسب، استفاده از کودهای شیمیایی و آلی، مدیریت آفات و بیماری‌ها و همچنین استفاده از روش‌های نوین تکثیر مانند کشت بافت و قلمه‌زنی نیز به‌تفصیل مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، این مقاله بر اهمیت آگاهی از نیازهای گیاه و محیط‌زیست پیرامون آن تأکید می‌کند تا به تولید قهوه با کیفیت بالا و بهره‌وری مناسب دست یافت.
مقدمه
قهوه، نوشیدنی‌ای است که قرن‌ها در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف جهان جایگاه ویژه‌ای داشته و امروزه به یکی از مهم‌ترین کالاهای کشاورزی در بازارهای جهانی تبدیل شده است. تولید و مصرف قهوه نه‌تنها با سبک زندگی افراد در ارتباط است، بلکه تأثیر مستقیم بر معیشت میلیون‌ها کشاورز و کارگر در سراسر جهان دارد. طبق آمار سازمان بین‌المللی قهوه (ICO)، بیش از ۲۵ میلیون خانوار در کشورهای در حال توسعه به‌طور مستقیم به کشت و تولید قهوه وابسته‌اند، که بخش عمده‌ای از آن‌ها را کشاورزان خُرد تشکیل می‌دهند.
قهوه از نظر گیاه‌شناسی متعلق به خانواده Rubiaceae و جنس Coffea است. از بین حدود ۱۲۰ گونه شناخته‌شده این جنس، دو گونه Coffea arabica و Coffea canephora (که به روبوستا شهرت دارد) مهم‌ترین گونه‌های اقتصادی به‌شمار می‌روند. عربیکا به دلیل کیفیت بالای طعمی و عطری، در بازار قهوه‌های تخصصی (Specialty Coffee) از جایگاه بالاتری برخوردار است، در حالی که روبوستا به‌دلیل مقاومت بیشتر به گرما، بیماری‌ها و عملکرد بالاتر، در محصولات انبوه و قهوه‌های فوری کاربرد بیشتری دارد.
فرآیند تولید قهوه، یک زنجیره بلند و پیچیده است که از مرحله انتخاب بذر، آماده‌سازی خاک، کاشت، مراقبت‌های زراعی، برداشت، فرآوری، خشک‌کردن، انبارداری و نهایتاً رُست و بسته‌بندی تشکیل شده است. هر کدام از این مراحل نقش حیاتی در تعیین کیفیت نهایی قهوه ایفا می‌کنند. به همین دلیل است که کشت قهوه نه‌تنها یک فعالیت کشاورزی، بلکه یک علم دقیق با اصول بیولوژیکی، اقلیمی و اقتصادی خاص خود است.
از منظر زیست‌محیطی، قهوه یکی از محصولاتی است که در مناطق خاصی از جهان رشد می‌کند، به‌ویژه در «کمربند قهوه» که بین عرض‌های جغرافیایی ۲۳.۵ درجه شمالی و جنوبی قرار دارد. در این ناحیه، دما، بارندگی، ارتفاع از سطح دریا و نوع خاک، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت کشت دارند. قهوه درختچه‌ای همیشه‌سبز است که به‌صورت چندساله کشت می‌شود و چرخه تولید آن معمولاً بین ۳ تا ۵ سال زمان می‌برد تا به باردهی اقتصادی برسد.
از سوی دیگر، کشت قهوه با چالش‌های عمده‌ای روبه‌روست. تغییرات اقلیمی، نوسانات قیمت جهانی، آفات و بیماری‌ها، کاهش حاصلخیزی خاک، و دسترسی محدود کشاورزان خُرد به فناوری‌های مدرن، از مهم‌ترین موانعی هستند که تولید پایدار این محصول را تهدید می‌کنند. در عین حال، افزایش تقاضای جهانی برای قهوه تخصصی، نوشیدنی‌های سرد مانند کلد برو، و گسترش فرهنگ قهوه‌نوشی در کشورهای در حال توسعه، فرصت‌هایی نو برای تحول در این صنعت ایجاد کرده‌اند.
هدف این مقاله، بررسی جامع و علمی تمام مراحل و فرآیندهای کشت قهوه، از آغاز تا پایان است. ما در این متن، ضمن نگاهی به تاریخچه و گسترش جهانی قهوه، به بررسی دقیق اقلیم مناسب، ویژگی‌های خاک، روش‌های تکثیر، مدیریت مزرعه، فرآوری پس از برداشت، نقش کشاورزان و مسائل اقتصادی مرتبط با این صنعت می‌پردازیم. همچنین، تلاش خواهد شد تا با بهره‌گیری از منابع علمی و تجربیات میدانی، تصویری روشن از آینده کشت قهوه و راه‌کارهای پایداری آن ارائه شود
تاریخچه اهلی‌سازی و پراکنش جهانی قهوه
تاریخچه قهوه، تاریخی غنی و چندلایه است که ریشه‌های آن به قرون وسطی و حتی پیش‌تر بازمی‌گردد. خاستگاه طبیعی گیاه قهوه، جنگل‌های کوهستانی جنوب غربی اتیوپی است. بومیان این منطقه از مدت‌ها پیش از خواص انرژی‌زا و محرک برگ‌ها و دانه‌های قهوه آگاه بودند. بنا بر افسانه‌ای مشهور، یک چوپان اتیوپیایی به نام “کالدی” برای اولین بار متوجه شد که بزهایش پس از خوردن میوه‌های درخت قهوه، رفتاری پرانرژی و غیرمعمول از خود نشان می‌دهند. این روایت هرچند سندیت علمی ندارد، اما در فرهنگ قهوه به‌عنوان نقطه آغاز توجه انسان به این گیاه شناخته می‌شود.
اهلی‌سازی و مصرف اولیه قهوه به‌صورت نوشیدنی، در یمن و شبه‌جزیره عربستان شکل گرفت. در قرن پانزدهم میلادی، صوفیان یمنی از نوشیدنی حاصل از دم‌کردن دانه‌های بو‌داده قهوه برای بیداری در شب‌های عبادت استفاده می‌کردند. قهوه از بندر مخا (Mocha) در یمن به شهرت رسید، به‌طوری‌که در بسیاری از منابع اولیه، نام “موکا” معادل قهوه با کیفیت به‌کار رفته است.
در قرن شانزدهم، قهوه وارد سرزمین‌های اسلامی چون مصر، ترکیه، ایران و شمال آفریقا شد. قهوه‌خانه‌ها، یا “قهوه‌خانه‌های ادبی”، به‌سرعت در شهرهایی مانند قاهره، استانبول، بغداد و تهران گسترش یافتند و به مراکز فرهنگی و اجتماعی تبدیل شدند. این گسترش با مخالفت‌هایی نیز مواجه شد؛ در برخی دوران‌ها، قهوه‌خانه‌ها به‌دلیل نگرانی‌های اخلاقی یا مذهبی بسته شدند، اما محبوبیت قهوه به‌قدری بالا بود که این ممنوعیت‌ها دوام نداشتند.
ورود قهوه به اروپا در قرن هفدهم صورت گرفت. ابتدا در بندر ونیز و سپس در شهرهایی مانند لندن، آمستردام و پاریس، قهوه‌خانه‌هایی با الهام از نسخه شرقی آن‌ها تأسیس شدند. در ابتدا، قهوه نوشیدنی‌ای گران و خاص بود که بیشتر در محافل روشنفکری و تجاری مصرف می‌شد. اما به‌تدریج با گسترش واردات از بندر موکا و بعداً از مستعمرات، قهوه در میان طبقات متوسط نیز رایج شد.
با رشد تقاضای جهانی، قدرت‌های استعماری اروپایی مانند هلند، فرانسه، پرتغال و اسپانیا تلاش کردند که تولید قهوه را به مستعمرات گرمسیری خود منتقل کنند. اولین بار هلندی‌ها در قرن هفدهم، در جزیره جاوه (اندونزی امروزی)، موفق به کشت قهوه شدند. پس از آن، فرانسه گیاه قهوه را به جزیره مارتینیک در کارائیب برد، و از آنجا این گیاه به کشورهای آمریکای لاتین مانند برزیل، کلمبیا و ونزوئلا رسید.
کشت گسترده قهوه در برزیل از اوایل قرن نوزدهم آغاز شد و به‌سرعت این کشور را به بزرگ‌ترین تولیدکننده قهوه در جهان تبدیل کرد؛ جایگاهی که تاکنون حفظ کرده است. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، کشت قهوه به کشورهای آفریقایی مانند کنیا، تانزانیا، رواندا و بوروندی نیز گسترش یافت. در آسیا، کشورهایی چون هند، ویتنام و لائوس نیز به‌عنوان تولیدکنندگان مهم وارد عرصه شدند.
در دهه‌های اخیر، موج جدیدی از آگاهی نسبت به کیفیت قهوه، منشأ جغرافیایی، شیوه فرآوری و شرایط اجتماعی تولیدکنندگان، صنعت قهوه را متحول کرده است. اصطلاحاتی مانند “قهوه تخصصی” (Specialty Coffee)، “قهوه تک‌منشأ” (Single Origin)، و تجارت منصفانه (Fair Trade) بر بازار تسلط یافته‌اند. اکنون کشورهایی که زمانی تنها مصرف‌کننده بودند، خود به تولیدکننده قهوه تبدیل شده‌اند، مانند چین، نپال و تایلند.
در مجموع، تاریخ قهوه نمایانگر سفری جهانی است؛ از جنگل‌های مه‌آلود اتیوپی تا کشتزارهای کوهستانی آمریکای لاتین، از قهوه‌خانه‌های صوفیان تا کافه‌های مدرن شهری. در هر نقطه، قهوه نه‌تنها یک محصول کشاورزی، بلکه نمادی از فرهنگ، اجتماع و اقتصاد بوده است.
شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناسب کشت قهوه
کشت موفق قهوه وابسته به مجموعه‌ای از شرایط اقلیمی و جغرافیایی بسیار خاص است. برخلاف بسیاری از محصولات کشاورزی، قهوه تنها در نواحی خاصی از جهان قابلیت رشد و باردهی اقتصادی دارد. این مناطق که به «کمربند قهوه» مشهورند، بین مدار رأس‌السرطان (۲۳.۵ درجه شمالی) و رأس‌الجدی (۲۳.۵ درجه جنوبی) واقع شده‌اند. این نواحی شامل کشورهای آمریکای لاتین، آفریقای مرکزی و شرقی، آسیای جنوب‌شرقی و برخی جزایر اقیانوسیه هستند. عوامل اصلی مؤثر بر رشد قهوه عبارتند از دما، بارندگی، ارتفاع از سطح دریا، رطوبت نسبی، شدت نور خورشید و کیفیت خاک.
۳.۱ دما
قهوه گیاهی حساس به دما است. دامنه دمایی مطلوب برای رشد Coffea arabica معمولاً بین ۱۵ تا ۲۴ درجه سلسیوس است. دمای بالاتر از ۳۰ درجه یا پایین‌تر از ۱۰ درجه به‌ویژه در زمان گلدهی و تشکیل میوه، موجب کاهش کیفیت و عملکرد می‌شود. در مقابل، Coffea canephora یا روبوستا، دامنه دمایی بالاتری را تحمل می‌کند (۲۲ تا ۳۰ درجه)، اما کیفیت عطر و طعم دانه‌های آن نسبت به عربیکا کمتر است.
۳.۲ بارندگی و رطوبت
بارندگی سالیانه مطلوب برای کشت قهوه بین ۱۲۰۰ تا ۲۵۰۰ میلی‌متر است. توزیع بارش در طول سال بسیار اهمیت دارد. قهوه به‌ویژه در مرحله گلدهی و رشد میوه نیازمند رطوبت کافی است. دوره‌های خشک باید کوتاه و در زمان‌های خاص (مثلاً پیش از گلدهی) باشند تا تحریک به گلدهی ایجاد شود. در مناطقی که بارش بیش از حد یا پراکنده است، سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا بارانی برای جبران نوسانات آبی به‌کار گرفته می‌شوند.
رطوبت نسبی هوا نیز عاملی کلیدی است. در مناطقی با رطوبت بالای ۷۵٪، خطر شیوع بیماری‌هایی مانند زنگ برگ افزایش می‌یابد، در حالی که رطوبت خیلی پایین می‌تواند باعث ترک خوردن میوه یا کاهش فتوسنتز شود.
-
ارتفاع از سطح دریا
ارتفاع از سطح دریا نقش بسیار مهمی در کیفیت قهوه ایفا می‌کند. برای عربیکا، بهترین کیفیت در ارتفاعات ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ متر حاصل می‌شود. در این ارتفاعات، گیاه در طول روز با دمای معتدل و در شب با دمای پایین مواجه است که موجب کندتر شدن رشد میوه و تجمع بیشتر ترکیبات عطری و طعمی می‌شود. به همین دلیل، قهوه‌های ارتفاع بالا (High Grown) معمولاً با اسیدیته‌ی متعادل‌تر، عطر قوی‌تر و پیچیدگی طعمی بالاتر همراه هستند. روبوستا در ارتفاع پایین‌تر (زیر ۸۰۰ متر) رشد می‌کند و مقاومت بیشتری نسبت به گرما و بیماری‌ها دارد.
-
نور و سایه
درخت قهوه ذاتاً گیاهی نیمه‌سایه‌دوست است، به‌ویژه در مراحل اولیه رشد. در بسیاری از مناطق، کشاورزان از درختان بلند مانند موز، درختان بومی یا درختان لگوم برای ایجاد سایه استفاده می‌کنند. سایه نه‌تنها باعث محافظت از گیاه در برابر تنش‌های حرارتی می‌شود، بلکه تنوع زیستی را افزایش داده و ریزاقلیم مزرعه را بهبود می‌بخشد. با این حال، در کشت‌های صنعتی یا روبوستا، ممکن است سایه حذف شود تا رشد سریع‌تر و عملکرد بالاتری حاصل شود.
-
باد و توپوگرافی
بادهای شدید می‌توانند به گل‌ها، میوه‌ها و شاخه‌های قهوه آسیب وارد کنند، به‌ویژه در مراحل حساس. بنابراین، ایجاد بادشکن‌ها و انتخاب مکان‌هایی با حفاظ طبیعی توصیه می‌شود. همچنین، زمین‌های با شیب ملایم (۵ تا ۱۵ درصد) برای زهکشی مناسب و کاهش خطر فرسایش خاک ایده‌آل هستند.
-
مناطق ایده‌آل جغرافیایی
مناطقی مانند:
• آمریکای مرکزی (گواتمالا، کاستاریکا، هندوراس)
• آمریکای جنوبی (کلمبیا، پرو، برزیل)
• آفریقا (اتیوپی، کنیا، رواندا)
• آسیا (ویتنام، اندونزی، هند، یمن)
از بهترین نواحی کشت قهوه هستند. در این مناطق، اقلیم مناسب، خاک حاصلخیز و سنت‌های کشاورزی قوی، زمینه‌ساز تولید قهوه‌هایی با کیفیت بالا شده‌اند.
ویژگی‌های خاک و آماده‌سازی زمین برای کشت قهوه
خاک مناسب، اساس رشد مطلوب و پایداری درخت قهوه است. کیفیت و ترکیب خاک تأثیر مستقیم بر رشد ریشه، جذب عناصر غذایی، مقاومت گیاه به تنش‌های محیطی، و در نهایت عملکرد و کیفیت دانه قهوه دارد. به همین دلیل، بررسی دقیق خاک و آماده‌سازی اصولی زمین، گام کلیدی در موفقیت مزرعه قهوه محسوب می‌شود.
-
خصوصیات فیزیکی خاک مطلوب
قهوه به خاکی نیاز دارد که زهکشی مناسب، بافت متوسط (loamy)، تهویه خوب و قدرت نگهداری رطوبت کافی داشته باشد. خاک‌های سنگین رُسی که آب را در خود نگه می‌دارند یا خاک‌های بسیار شنی که سریع خشک می‌شوند، برای رشد قهوه مناسب نیستند. ترکیب ایده‌آل شامل حدود ۴۰٪ ماسه، ۴۰٪ سیلت و ۲۰٪ رس است، که به ریشه‌ها امکان تنفس، رشد و جذب مناسب مواد غذایی را می‌دهد.
عمق خاک نیز عامل مهمی است؛ خاک باید حداقل ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر عمق مفید داشته باشد تا ریشه‌ها به‌راحتی گسترش یابند و مواد مغذی کافی جذب کنند. وجود لایه‌های سخت (hardpan) یا سنگی در زیر خاک می‌تواند توسعه ریشه را محدود کند و موجب کاهش عملکرد شود.
-
خصوصیات شیمیایی خاک
اسیدیته خاک (pH) یکی از پارامترهای اساسی در کشت قهوه است. بهترین دامنه pH برای جذب عناصر غذایی درخت قهوه بین ۵.۰ تا ۶.۵ است. خاک‌های بسیار اسیدی یا قلیایی می‌توانند موجب کمبود عناصر مغذی (مانند کلسیم، منیزیم، فسفر) و یا سمی شدن عناصر خاص (مانند آلومینیوم) شوند. در صورت نیاز، آهک‌پاشی برای افزایش pH یا استفاده از گوگرد برای کاهش آن، باید براساس نتایج آزمون خاک صورت گیرد.
مواد آلی (Organic Matter) نیز نقشی حیاتی در بهبود ساختار خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب و تغذیه میکروارگانیسم‌های مفید دارند. میزان مطلوب ماده آلی برای مزارع قهوه بین ۳ تا ۵ درصد است. استفاده از کودهای سبز، کمپوست، فضولات دامی و مالچ می‌تواند به افزایش مواد آلی خاک کمک کند.
-
عناصر غذایی کلان و ریزمغذی‌ها
درخت قهوه برای رشد مطلوب نیاز به عناصر غذایی متعددی دارد، که به‌طور کلی به دو دسته ماکرو (درشت‌مغذی) و میکرو (ریزمغذی) تقسیم می‌شوند:
• ماکرونوترینت‌ها: نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، گوگرد (S)
• میکرونوترینت‌ها: آهن (Fe)، منگنز (Mn)، روی (Zn)، مس (Cu)، بور (B)، مولیبدن (Mo)
نیتروژن در رشد برگ‌ها و فتوسنتز مؤثر است، پتاسیم در انتقال مواد و کیفیت میوه نقش دارد، و فسفر در توسعه ریشه و گلدهی مهم است. تغذیه متعادل براساس آزمون خاک و برگ ضروری است، چرا که کمبود یا بیش‌بود هر عنصر می‌تواند موجب اختلال در رشد و کاهش کیفیت شود.
آماده‌سازی زمین
فرآیند آماده‌سازی زمین برای کاشت قهوه به چند مرحله کلیدی تقسیم می‌شود:
1. پاک‌سازی زمین: حذف علف‌های هرز، درختچه‌های ناخواسته و باقی‌مانده‌های گیاهی از کشت‌های پیشین.
2. شخم‌زنی و دیسک‌زنی: برای خرد کردن کلوخه‌ها، تسطیح زمین، بهبود تهویه خاک و ایجاد بستر مناسب برای رشد ریشه.
3. ایجاد زهکش و پشته‌بندی: در مناطق با بارندگی بالا، ایجاد زهکش‌های سطحی و پشته برای جلوگیری از ایستایی آب ضروری است.
4. آزمایش خاک و اصلاح آن: انجام آزمون خاک برای تعیین pH، مواد آلی و نیاز به کودهای شیمیایی یا آلی. براساس نتایج، می‌توان آهک، کود دامی پوسیده، یا کودهای فسفاته و پتاسه را به زمین اضافه کرد.
5. طراحی مزرعه: بسته به شیب زمین، الگوهای کشت در خطوط تراز (Contour Planting) یا به‌صورت شطرنجی طراحی می‌شود تا از فرسایش خاک و رواناب جلوگیری شود.
-
سایه‌اندازی و مدیریت ریزاقلیم
در بسیاری از مناطق قهوه‌خیز، کشاورزان پیش از کاشت قهوه، درختان سایه‌انداز را کشت می‌کنند. این درختان علاوه‌بر تنظیم دما و رطوبت، موجب افزایش مواد آلی خاک، جذب نیتروژن (در صورت استفاده از لگوم‌ها)، کاهش تبخیر و افزایش تنوع زیستی می‌شوند. انتخاب نوع، تراکم و فاصله درختان سایه‌انداز باید با شرایط اقلیمی، گونه قهوه و اهداف تولید هماهنگ باشد.
. روش‌های تکثیر و تولید نهال قهوه
تولید نهال سالم و قوی، پایه‌ای‌ترین گام در راه‌اندازی مزرعه قهوه است. نهال‌های باکیفیت تأثیر مستقیمی بر عملکرد، مقاومت گیاه به بیماری‌ها، تطابق با شرایط محیطی و طول عمر درخت دارند. تکثیر قهوه به دو روش عمده انجام می‌شود: تکثیر جنسی (از طریق بذر) و تکثیر غیرجنسی (از طریق قلمه‌زنی یا کشت بافت). هر روش دارای مزایا، محدودیت‌ها و کاربردهای خاص خود است.
تکثیر جنسی (از طریق بذر)
این روش رایج‌ترین شیوه تولید نهال قهوه، به‌ویژه برای Coffea arabica است. در این روش از بذرهای تازه و رسیده (معمولاً از میوه‌هایی با کیفیت بالا و درختان مادری سالم) استفاده می‌شود. مراحل اصلی این روش عبارتند از:
الف) انتخاب بذر:
• انتخاب دانه‌هایی از درختان مادری مقاوم به بیماری، پرمحصول و با کیفیت بالا
• استفاده از دانه‌هایی که تازه برداشت شده و به‌درستی فرآوری شده‌اند (دانه‌های خشک‌شده یا کهنه درصد جوانه‌زنی پایین‌تری دارند)
ب) آماده‌سازی بذر:
• جداسازی دانه‌ها از پالپ میوه (با دست یا دستگاه)
• تخمیر سبک برای جدا کردن لایه موسیلاژ اطراف دانه
• شست‌وشو و سپس خشک‌کردن در سایه تا رسیدن به رطوبت ۱۰-۱۲٪
• خیساندن بذرها در آب تمیز به مدت ۲۴ ساعت پیش از کاشت
ج) خزانه‌کاری (Nursery Establishment):
• بذرها در بستری متشکل از خاک باغچه، ماسه، کود دامی پوسیده یا کوکوپیت کاشته می‌شوند.
• بستر باید دارای زهکشی خوب و سایه مناسب باشد.
• عمق کاشت حدود ۱.۵ تا ۲ سانتی‌متر است.
• جوانه‌زنی معمولاً در عرض ۳۰ تا ۵۰ روز اتفاق می‌افتد.
• نهال‌ها تا رسیدن به ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر یا ۶ تا ۹ ماهگی در خزانه نگهداری می‌شوند.
د) مراقبت از نهال:
• آبیاری منظم (نه بیش از حد)
• کنترل علف‌های هرز
• محافظت از آفات (مانند مورچه‌ها، حلزون‌ها) و بیماری‌ها
• تنک کردن نهال‌های ضعیف و انتخاب نهال‌های سالم برای انتقال به زمین اصلی
تکثیر غیرجنسی (Vegetative Propagation)
در این روش، گیاهان جدید از بخش‌هایی از گیاه مادری به‌صورت غیرجنسی (بدون بذر) تولید می‌شوند. این روش برای حفظ صفات ژنتیکی مطلوب (مثل مقاومت به بیماری، ارتفاع کوتاه، یکنواختی در رشد) استفاده می‌شود.
الف) قلمه‌زنی (Cuttings):
• از شاخه‌های جوان سالم و نیمه‌چوبی (۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر) درختان مادری انتخاب می‌شود.
• برگ‌ها تا نیمه کوتاه می‌شوند تا تبخیر کاهش یابد.
• قلمه‌ها در بسترهای شنی با زهکشی بالا و محیط مرطوب (با پوشش پلاستیکی یا تونل) کاشته می‌شوند.
• ریشه‌زایی در عرض ۸ تا ۱۰ هفته صورت می‌گیرد.
• پس از تشکیل ریشه قوی، به کیسه‌های نشا یا خزانه انتقال داده می‌شوند.
ب) پیوند زدن (Grafting):
در مناطقی که بیماری‌های خاک‌زاد (مثل نماتدها) رایج است، از پیوند زدن قهوه عربیکا روی پایه مقاوم روبوستا استفاده می‌شود. این روش بیشتر در کشت‌های پیشرفته و ایستگاه‌های تحقیقاتی رایج است.
ج) کشت بافت (Tissue Culture):
• روش مدرن و تخصصی برای تکثیر انبوه قهوه
• از سلول‌های مریستمی یا بافت‌های جوان در شرایط استریل، گیاهچه تولید می‌شود.
• مزایا: یکنواختی ژنتیکی، تولید سریع و گسترده، حفظ صفات مطلوب
• معایب: هزینه بالا، نیاز به تجهیزات و دانش تخصصی
۵.۳ انتخاب نهال برای انتقال به زمین اصلی
پس از حدود ۶ تا ۹ ماه، نهال‌هایی که دارای شرایط زیر باشند آماده انتقال به زمین اصلی هستند:
• ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر
• دارای ۴ تا ۶ جفت برگ سالم
• ساقه قوی، برگ‌های سبز، بدون علائم بیماری یا آفت
• سیستم ریشه‌ای توسعه‌یافته و بدون پیچ‌خوردگی
نهال‌ها باید با مراقبت و در زمان مناسب (معمولاً در آغاز فصل بارندگی) به مزرعه منتقل شوند. بهتر است نهال‌ها به‌همراه خاک اطراف ریشه کاشته شوند تا شوک انتقال کاهش یابد.
روش‌های کاشت، آرایش کشت و مدیریت مزرعه قهوه
پس از تولید نهال‌های سالم، انتقال آن‌ها به زمین اصلی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رعایت اصول فنی است. شیوه‌های کاشت، فاصله‌گذاری، آرایش کشت، ایجاد سایه، مدیریت خاک و آبیاری، همگی در بهره‌وری مزرعه قهوه و کیفیت نهایی محصول تأثیر مستقیمی دارند. در این بخش، تمامی مراحل از لحظه کاشت تا مدیریت روزمره مزرعه به‌صورت جامع بررسی می‌شود.
