تولید قهوه در تانزانیا: چالش‌ها و تغییرات
مقدمه
قهوه دومین محصول کشاورزی باارزش صادراتی بعد از تنباکو در تانزانیا است. اقتصاد این کشور عمدتاً بر پایه کشاورزی است و قهوه یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی کشاورزی تانزانیا به شمار می‌رود. طی 30 سال گذشته، قهوه حدود 5 درصد از کل ارزش صادراتی این کشور را تشکیل داده و به طور میانگین سالانه 100 میلیون دلار درآمد ارزی از این راه کسب کرده است. بیش از 90 درصد از تولید قهوه این کشور توسط کشاورزان کوچک صورت می‌گیرد، نه مزارع بزرگ، و برای 400,000 خانواده اشتغال‌زایی می‌کند و به طور مستقیم بر زندگی بیش از 2.4 میلیون شهروند (10 درصد جمعیت) تأثیر می‌گذارد. با این حال، صنعت قهوه یکی از صنایعی است که طی 15 سال گذشته در بخش کشاورزی با رکود طولانی‌مدت مواجه بوده و تولید آن به طور متوسط در محدوده 800,000 تا 1,000,000 کیسه در سال بوده است. عملکرد مزارع به طور پیوسته کاهش یافته و پتانسیل کیفیت محصول به طور کامل استفاده نشده است، که این امر به قیمت پایین درب مزرعه و توسعه فقر روستایی منجر شده است. تانزانیا سابقه طولانی در تولید قهوه دارد و دارای زمین‌های وسیع با ارتفاع مناسب، دمای مطلوب، بارش کافی و خاک مناسب برای تولید قهوه عربیکا و روبوستا با کیفیت بالا است. تولید قهوه در تانزانیا به طور میانگین بین 30 تا 40,000 تن متریک در سال است که تقریباً 70 درصد از آن عربیکا و 30 درصد روبوستا است.
تانزانیا چهارمین تولیدکننده بزرگ قهوه در آفریقا است، پس از اتیوپی، اوگاندا و سواحل عاج. با این حال، صنعت قهوه محلی در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مواجه بوده و تولیدات از اوج خود در اواخر دهه ۱۹۹۰ کاهش یافته است. با وجود این روند کاهشی، قهوه هنوز یکی از عوامل کلیدی اقتصاد تانزانیا به شمار می‌آید و بزرگ‌ترین محصول صادراتی کشور است. اما چه تغییراتی در حال رخ دادن است و تولیدکنندگان به چه اقداماتی روی آورده‌اند؟ برای پاسخ به این سوال و کسب اطلاعات بیشتر، با یک کارشناس صنعت قهوه محلی گفتگو کردم. او درباره صنعت قهوه تانزانیا و اهداف آن برای افزایش تولید توضیحاتی ارائه کرد.
معرفی صنعت قهوه تانزانیا
قهوه برای اولین بار از جزیره رونیون فرانسه به تانزانیا معرفی شد. اگرچه این محصول از قرن ۱۶ به منطقه وارد شد، اما توجه اصلی به آن با ورود مبلغان آلمانی ۲۰۰ سال بعد آغاز شد. از قرن ۱۹، قهوه یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی این کشور بوده است. در حال حاضر تنها ۰.۷ درصد از تجارت جهانی قهوه را شامل می‌شود، اما هنوز بزرگ‌ترین محصول صادراتی تانزانیا است و به تازگی توسط صنایع دیگری مانند گردشگری و معدن تحت‌الشعاع قرار گرفته است.
تخمین زده می‌شود که بیش از ۳۲۰,۰۰۰ خانوار کشاورزی کوچک، ۹۵ درصد تولید قهوه کشور را به عهده دارند. این خانواده‌ها به طور متوسط بر روی ۰.۵ تا ۱ هکتار زمین کشاورزی می‌کنند و ۵ درصد باقی‌مانده توسط حدود ۱۱۰ مزرعه بزرگ تولید می‌شود. به طور کلی، حدود دو میلیون نفر به طور مستقیم یا غیرمستقیم در صنعت قهوه تانزانیا مشغول به کار هستند. اما از اواخر دهه ۱۹۹۰، تولیدات در نقاط مختلف کشور به رکود و کاهش دچار شده و به حدود ۵۰,۰۰۰ تن متریک رسیده است. این صنعت در حال حاضر با چالش‌هایی مانند بیماری ویلت قهوه مواجه است که در سال ۱۹۹۷ به کشور وارد شد و به مرگ غیرقابل برگشت گیاهان قهوه منجر می‌شود.
منطقه‌های تولید و پروفایل تولید
کرِمبا برایانواریوبا، مدیر و بنیان‌گذار سازمان “کمینال شمبا قهوه” است که با کشاورزان کوچک در ارتفاعات جنوبی تانزانیا همکاری می‌کند. او توضیح می‌دهد که تانزانیا هم قهوه روبوستا و هم عربیکا تولید می‌کند که بیش از ۹۰ درصد آن صادر می‌شود. قهوه عربیکا عمدتاً در مناطق رووما، امبیا، آروشا و سونگو در ارتفاعات جنوبی تولید می‌شود. همچنین در دامنه‌های کوه کلیمانجارو و کوه مرو در شمال کشور نیز کشت می‌شود. کرِمبا می‌افزاید که عربیکا ۷۰ درصد از قهوه تولیدی در تانزانیا را تشکیل می‌دهد و انواع اصلی آن شامل بوربن و کنت است. همچنین، انواع محبوب دیگری مانند تایپیکا، نیاسا و N39 نیز وجود دارند. مؤسسه تحقیقات قهوه تانزانیا نیز برخی از انواع آزمایشی را به تولیدکنندگان محلی معرفی کرده است که شامل SC 3، SC 11، SC 14، SC 9 و KP 423 می‌شود.
قهوه روبوستا نیز ۳۰ درصد باقی‌مانده را تشکیل می‌دهد. “این قهوه عمدتاً در منطقه کاگره در شمال غرب کشور و در کنار دریاچه ویکتوریا تولید می‌شود” کرِمبا توضیح می‌دهد. مانند بسیاری از مبادی اصلی قهوه در آفریقا، قهوه عربیکا تانزانیایی به طور کلاسیک با پروفایل قهوه شسته شده شناخته می‌شود: تمیز، روشن و گل‌دار. با این حال، تفاوت در تولید عربیکا بین منطقه‌های کوهستانی شمال و ارتفاعات بارانی جنوب، منجر به تفاوت‌های قابل توجهی در طعم بین این دو منطقه می‌شود. قهوه‌های شمالی معمولاً عطر خوشایند، اسیدیته و بافت غنی، و طعمی شیرین و متعادل دارند. این ویژگی‌ها ناشی از مواد معدنی موجود در خاک‌های آتش‌فشانی کوهستانی منطقه است. در مقابل، قهوه‌های جنوبی به طور معمول با بدنه‌ای متوسط و اسیدیته‌ای لطیف شناخته می‌شوند. آن‌ها عموماً عطر و طعم‌های میوه‌ای و گل‌دار خوبی دارند.
برداشت و پردازش
دوره‌های برداشت در تانزانیا بسته به منطقه متفاوت است، اما ICO کشور را در گروه ژوئیه قرار می‌دهد. کرِمبا می‌گوید: “در شمال، برداشت از ژوئیه تا دسامبر ادامه دارد و در جنوب هم همینطور است. اما در غرب، برداشت از مه تا اکتبر است.” با این حال، پس از برداشت قهوه، پردازش می‌تواند برای کشاورزانی که دور از ایستگاه‌های شستشو هستند، مشکل‌ساز باشد. برخی با استفاده از دستگاه‌های دستی قهوه را پالایش می‌کنند و خودشان آن را پردازش می‌کنند، اما بسیاری میوه‌های قهوه خود را به واحدهای مرکزی پالایش تحویل می‌دهند. “بسیاری از تعاونی‌ها این واحدها را اداره می‌کنند” کرِمبا می‌گوید. “برخی از اعضا پیش از تحویل قهوه، تا حدی آن را در خانه پردازش می‌کنند.”
“در تانزانیا ایستگاه‌های خشک‌کردن وجود دارد که هدف آن‌ها افزایش ارزش میوه‌ها از طریق پردازش آن‌ها به قهوه سبز با کیفیت بالا و بسیار قابل فروش است.” حدود ۹۰ درصد از عربیکای تولیدی در کشور شسته می‌شود. پس از پردازش و خشک‌کردن، قهوه درجه‌بندی می‌شود. تانزانیا سیستم درجه‌بندی خاص خود را دارد که شامل دوازده درجه مختلف است: AAA، AA، A، B، PB، C، E، F، AF، TT، UG و TEX. بدیهی است که هرچه اندازه دانه بزرگ‌تر باشد، قیمت بالاتری دارد. یکی از محبوب‌ترین درجات، قهوه پبری تانزانیایی (PB) است که در ژاپن و ایالات متحده بسیار مورد تقاضا است. قهوه روبوستا معمولاً به صورت طبیعی پردازش می‌شود. پس از خشک‌کردن، بر اساس اندازه درجه‌بندی می‌شود. با این حال، کرِمبا اشاره می‌کند که برخی آزمایش‌ها در زمینه قهوه روبوستا شسته شده و عربیکای طبیعی و عسل در حال انجام است، زیرا تولیدکنندگان سعی در تنوع بخشیدن به پروفایل قهوه خود دارند.
ساختار تولید و پردازش قهوه
“کشاورزان کوچک در آنچه که ما به آن جامعه‌های تعاونی بازاریابی کشاورزی (AMCOS) می‌گوییم، سازماندهی شده‌اند” کرِمبا می‌گوید. “هر AMCOS معادل یک تعاونی سنتی است.”مدل AMCOS پس از آنکه دولت تغییرات قانونی ناگهانی و دراماتیکی در سال ۲۰۱۸ در بخش قهوه ایجاد کرد، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. قبل از این تغییرات، خریداران خصوصی و صادرکنندگان می‌توانستند قهوه میوه‌ای و پارچه‌ای را خریداری کنند، به همراه تعاونی‌هایی که از کشاورزان فردی خرید می‌کردند. اما قوانین جدید مشخص کرد که تنها تعاونی‌ها می‌توانند قهوه میوه‌ای و پارچه‌ای خریداری کنند. این قوانین بدون اطلاع قبلی چند سال پیش به اجرا درآمد. در ماه‌های بعد، چندین بانک محلی در مناطق تولید قهوه مجبور به تعطیلی شدند و چند سرمایه‌گذار خصوصی کاملاً خارج شدند. امروزه، مدل AMCOS در مناطق شیلاگا، ایتته، ایلومبا، ایدیوولی، شینزینگو و سامبوه و بسیاری از دیگر مناطق رواج دارد.
تجارت و بازاریابی
“در تانزانیا، مزارع بزرگ مجوز پردازش و فروش قهوه خود را دارند” کرِمبا می‌گوید. این معمولاً از طریق صادرات مستقیم انجام می‌شود. در گذشته، خریداران قهوه، صادرکنندگان و پردازش‌کنندگان قهوه در تانزانیا معمولاً ترجیح می‌دادند قهوه میوه‌ای را خریداری کنند، به جای دانه‌های سبز. این به آن‌ها کنترل بیشتری بر روی فرآیند شستشو می‌داد، زیرا کیفیت شستشو و خشک‌کردن می‌تواند بین کشاورزان کوچک به طور گسترده‌ای متفاوت باشد. این روند تا سال ۲۰۱۸ ادامه داشت که قوانین جدید به اجرا درآمد. اکنون، قهوه عمدتاً فقط به صورت سبز فروخته می‌شود، چه از طریق حراج و چه از طریق صادرات مستقیم. تعدادی از بورس‌های قهوه منطقه‌ای در تانزانیا وجود دارد، از جمله سونگو، امبینگا و حراج اصلی در موشی. حراج‌ها هر هفته در روز پنجشنبه، بسته به فصل و حجم‌ها برگزار می‌شود. در این حراج‌ها، AMCOS قهوه را به نمایندگی از کشاورزان ارائه می‌دهد و فقط خریداران و تاجران مجاز به شرکت در مزایده هستند. با این حال، علاوه بر سیستم حراج، یک “بازار داخلی” فعال در تانزانیا وجود دارد. اینجا جایی است که کشاورزان قهوه خود را به خریداران خصوصی، گروه‌های کشاورزان و تعاونی‌ها به قیمت‌های مزرعه می‌فروشند. قهوه به صورت میوه و پارچه‌ای فروخته می‌شود. برخی کشاورزان قهوه با کیفیت بالاتر نیز مجازند که چارچوب حراج را دور بزنند و قهوه خود را به طور مستقیم بفروشند. این امکان به کشاورزان اجازه می‌دهد که روابط بلندمدتی با روستاییان و تاجران بین‌المللی برقرار کنند.رمقاصد اصلی صادرات قهوه تانزانیا شامل ژاپن، ایتالیا، ایالات متحده، آلمان، بلژیک، سوئد و فنلاند می‌باشد.
چالش‌های صنعت
علاوه بر مشکلات مطرح شده با بیماری ویلت قهوه، دلایل متعددی وجود دارد که تولید قهوه تانزانیا را متوقف کرده است. نخست، کرِمبا اشاره می‌کند که گیاهان قهوه در تانزانیا به طور کلی بسیار قدیمی هستند. “تعداد زیادی از درختان قهوه قدیمی در تانزانیا قادر به تحقق پتانسیل کامل تولید خود نیستند” او می‌گوید. “کشاورزان بهای این موضوع را می‌پردازند.” “علاوه بر این، قیمت‌های بسیار ناپایدار قهوه و عوامل دیگر باعث نوسانات شدید در تولید قهوه در تانزانیا می‌شوند.” زیرساخت‌ها نیز یک مشکل است. کمبود دسترسی به سیستم‌های آبیاری مکانیزه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای کشاورزان کوچک است که اغلب در دوره‌های بحرانی فصل رشد با تأمین آب مشکل دارند. “تانزانیا همچنین از روش‌های کشاورزی ضعیف در بسیاری از موارد رنج می‌برد که به دلیل کمبود خدمات ترویجی و حمایت‌های فنی ایجاد شده است” کرِمبا اضافه می‌کند. “این موضوع به تولید آسیب می‌زند و در نتیجه هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد.” او همچنین خاطرنشان می‌کند که کشاورزان با مشکل دسترسی به اعتبار و ورودی‌های کشاورزی مواجه‌اند.
به طور کلی، استفاده از کود و آفت‌کش‌ها پایین است و این موضوع به مشکلاتی با آفات و بیماری‌ها منجر می‌شود. در نهایت، موضوع شهرت قهوه کشور در خود تانزانیا یک مشکل است. بیشتر قهوه تانزانیایی صادر می‌شود و مقدار بسیار کمی برای بازار داخلی باقی می‌ماند. به همین دلیل، یک گزارش در سال ۲۰۲۰ نشان داد که اکثر تانزانیایی‌ها قهوه محلی را از نظر کیفیت پایین می‌دانند، زیرا بهترین محصولات صادر می‌شوند. حتی باقی‌مانده قهوه با کیفیت خوب عموماً به جاذبه‌های گردشگری فروخته می‌شود و به بازار داخلی تانزانیا نمی‌رسد. در حالی که این موضوع همچنان یک مشکل است، اما اوضاع در حال تغییر است و مصرف داخلی در حال افزایش است. حدود ۷ درصد از قهوه تانزانیایی اکنون به طور محلی مصرف می‌شود، که از ۲ درصد چند سال پیش افزایش یافته است.
نگاه به آینده
با وجود این چالش‌ها، کرِمبا می‌گوید که آینده بخش قهوه تانزانیا بسیار روشن به نظر می‌رسد. ذینفعان در سراسر زنجیره تأمین به این بخش توجه جدی دارند و بر کیفیت، کاهش هزینه‌های تولید و بهبود عملکرد تأکید می‌کنند. او می‌گوید: “هیأت قهوه تانزانیا (TCB) در حال اجرای برنامه‌ای حمایتی از دولت است که هدف آن افزایش تولید به بیش از ۳۰۰,۰۰۰ تن از طریق بهبود شیوه‌های کشاورزی است.” این استراتژی بر تولید نهال و توزیع ورودی‌های کشاورزی در سراسر تانزانیا متمرکز خواهد شد. این برنامه قبلاً موفقیت‌هایی را به همراه داشته و گزارش‌ها نشان می‌دهد که ۷۳,۰۰۰ تن قهوه سبز در سال زراعی ۲۰۲۰/۲۱ تولید شده که نسبت به ۵۰,۰۰۰ تن در سال‌های گذشته افزایش یافته است. کشاورزان همچنین در حال کاشت انواع بهبود یافته هستند و بخش خصوصی نیز تشویق می‌شود تا مزارع جدیدی را تأسیس کند. کرِمبا اضافه می‌کند که “مناطق با پتانسیل بالا” در حال توسعه هستند تا حداکثر تولید این بخش محقق شود. از طریق ترکیبی از تلاش‌های تعاونی‌ها و دولت، انتظار می‌رود که عملکرد متوسط ملی تانزانیا از ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار به ۶۰۰ کیلوگرم در هکتار افزایش یابد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور همچنان کمبود فرهنگ قهوه محلی است. اگر این مانع برطرف شود، شاید برداشت کشور از قهوه تغییر کند و به پیشرفت در کل زنجیره تولید منجر شود. کرِمبا با بیان این که “مراقب کنیا و اتیوپی باشید، برادر کوچک آماده پیشرفت است. ما مستقیم به سمت بالا می‌رویم. در پنج تا شش سال آینده، هدف ما قرار گرفتن در صدر نمودارهای تولید است” نتیجه‌گیری می‌کند.
عکس‌ها: پیتر گاکو، Unsplash
منبع: Perfect Daily Grind
